Pojęcie atopii zostało wprowadzone w 1923 r. przez Arthura Coca i Roberta Cooke’a do opisu wrodzonej predyspozycji na reagowanie w sposób odmienny na wiele czynników środowiskowych. W tym samym roku stworzono pojęcie atopowego zapalenia skóry (AZS).
Atopia to genetycznie uwarunkowany zespół zaburzeń układu odpornościowego, polegający na nieprawidłowej (zbyt silnej) odpowiedzi immunologicznej na małe dawki antygenów, w wyniku którego dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE, skierowanych głównie przeciwko tym alergenom. Ponad 85% pacjentów z atopowym zapaleniem skóry ma objawy kliniczne już około 5. roku życia. Ocenia się, że 15% populacji dziecięcej cierpi na to schorzenie.
Badania wskazują, że istnieje bardzo wiele czynników zapalnych odpowiedzialnych za atopowe zapalenie skóry, ale najczęstszym z nich jest nadmierna aktywacja limfocytów, monocytów, makrofagów, eozynofilii i komórek tucznych. AZS jest chorobą przewlekłą i nawrotową skóry o podłożu zapalnym, przebiegającą z bardzo nasilonym świądem, charakterystycznym obrazem zmian i typową lokalizacją. W czasie jej trwania zdarzają się zarówno momenty nasilenia, jak i wyciszenia objawów. Warto podkreślić, że AZS jest również chorobą o podłożu genetycznym. Zatem jeśli chorują rodzice, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że również u dziecka wystąpią objawy choroby.
Atopia u dzieci
Przeprowadzone niedawno badania dowodzą, że limfocyty T uzyskane z krwi pępowinowej płodów, zarówno od matek atopowych, jak i nieatopowych, już od 6. miesiąca życia płodowego wykazują reaktywność w stosunku do alergenów pokarmowych i wziewnych. Świadczy to o tym, że układ immunologiczny płodu już wcześniej wszedł w kontakt z tymi alergenami, prawdopodobnie poprzez łożysko. Samo posiadanie swoistych przeciwciał IgE z okresu płodowego nie jest wyznacznikiem rozwoju choroby, ale odpowiada tylko za zwiększenie ryzyka wystąpienia atopii.
W okresie niemowlęctwa pierwsze zmiany wypryskowe pojawiają się zazwyczaj na policzkach i owłosionej skórze głowy. Drapanie się, które zwykle rozpoczyna się kilka tygodni później, prowadzi do powstawania nadżerek pokrytych strupami. Atopowe zapalenie skóry o wczesnym początku najczęściej pojawia się bez wykrywalnej, zwiększonej reakcji na dany czynnik, w której pośredniczy IgE. U niektórych dzieci, w większości u dziewczynek, takie uwrażliwienie nie pojawia się nigdy. Początkowe mechanizmy, indukujące zapalenie skóry u chorych na atopowe zapalenie skóry, są nieznane. W dzieciństwie zmiany zajmują okolice zgięć stawowych, karku i grzbietowych powierzchni kończyn. W grupach etnicznych (azjatyckiej, czarnej karaibskiej, czarnej afrykańskiej) atopia skóry może dotyczyć powierzchni prostowników, a nie zgięć, częściej o mniej typowym wykwicie pierwotnym, takim jak sącząca się grudka lub pęcherzyk, niż u dzieci rasy białej. W 12. roku życia najbardziej charakterystyczne są zmiany zlokalizowane symetrycznie na skórze twarzy, szyi, obręczy barkowej, biodrowej, w górnej części klatki piersiowej, na dłoniach. Skóra staje się zaczerwieniona, występuje pogrubienie oraz ściemnienie skóry i naskórka, pogłębienie bruzdowania i poletkowania skóry (lichenifikacja), pojawiają się nadżerki, przeczosy, strupy, a także silny świąd.
Atopia – objawy
Do charakterystycznych cech atopowego zapalenia skóry należy przewlekły, nawracający stan zapalny, zaburzenie czynności bariery skórno-naskórkowej, nasilające się w skórze suchej, oraz nadwrażliwość na alergeny pokarmowe i środowiskowe wywoływana przez przeciwciała IgE. Cechami histologicznymi ostrych plam i blaszek wypryskowych jest obrzęk międzykomórkowy naskórka (spongioza) i wyraźny okołonaczyniowy naciek z limfocytów, monocytów, makrofagów, komórek dendrytycznych oraz pojedynczych eozynofilii w skórze właściwej. W podostrych i przewlekłych ogniskach choroby, zlichenifikowanych i pokrytych przeczosami, naskórek jest pogrubiały, a jego górna warstwa ulega przerostowi.
Latem stan skóry osób chorych na atopię znacznie się poprawia ze względu na wzrost wilgotności powietrza oraz możliwość zakładania lekkich, przewiewnych ubrań. Na skórę bardzo pozytywnie wpływa słońce, jednak nie należy z nim przesadzać, ponieważ może ono mocno ją wysuszyć, efektem czego będzie nawrót lub nasilenie choroby. W ciągu dnia skóra powinna być dobrze zabezpieczona kremem z wysokim filtrem. Powinno się również pamiętać o systematycznym nawilżaniu i natłuszczaniu skóry i wprowadzić te czynności jako zasadniczy element w terapii atopii. Ze względu na stałą gotowość do rozwoju stanu zapalnego właściwe zabiegi pielęgnacyjne należy przeprowadzać zarówno w okresach remisji, jak i zaostrzeń stanu dermatologicznego. Regularna kąpiel i stosowana odpowiednia emulsja przy atopii ma kluczowe znaczenie, gdyż pomaga oczyścić skórę z łusek, strupów czy pozostałości leków miejscowych. Pozwala również na częściowe usunięcie bakterii z powierzchni skóry. Kąpiel ma również działanie łagodzące i przeciwświądowe.
Prawidłowa temperatura wody wynosi 34–37oC. Przy atopii zaleca się dodawać do niej emilienty, płyny, oleje mineralne i naturalne o pH 5,5, które nawilżając i natłuszczając skórę, pomagają jednocześnie kontrolować świąd i zmniejszyć konieczność stosowania miejscowych preparatów przeciwzapalnych.
Po kąpieli zaleca się delikatne osuszenie skóry bez pocierania, a następnie zaaplikowanie preparatów nawilżająco-natłuszczających na całą powierzchnię ciała oraz miejscowych leków przeciwzapalnych w obrębie zmian.
Oprócz właściwej pielęgnacji w zakresie kąpieli oraz odpowiedniego nawilżania i natłuszczania skóry atopowej warto pamiętać, w przypadku dziecka o odpowiednim wyborze pieluszek jednorazowych, a także o stosowaniu ubranek z naturalnych, bawełnianych tkanin. W nocy, przy dużych upałach, kiedy powietrze jest mocno suche, zaleca się zostawienie w pokoju miski z wodą, dzięki czemu wilgotność powietrza wzrasta i dziecko nie jest narażone na zbyt silne przesuszenie skóry.
