Skóra jest jednym z narządów zmysłów odbierającym bodźce zewnętrzne i reagującym na nie dzięki różnego rodzaju receptorom. Z jednej strony stanowi ona cel licznych reakcji autoimmunologicznych, z drugiej ważne źródło mediatorów, niezbędne do prawidłowego przebiegu reakcji obronnych przeciw szkodliwym czynnikom środowiskowym. Wśród problemów skórnych coraz powszechniejsza staje się egzema. W artykule przedstawiamy histopatogenezę tej trudnej choroby.
Co to jest egzema?
Egzema (łac. eczema), wyprysk – jest powierzchownym stanem zapalnym skóry wywołanym przez różne czynniki zewnątrzpochodne i wewnątrzpochodne. Wyróżnia się dwie grupy tego wyprysku. Egzema egzogenna – kontaktowa, która powstaje na skutek kontaktu z substancją z zewnątrz, oraz egzema endogenna – konstytucjonalna, powstająca na skutek skłonności organizmu do jej wystąpienia.
Dwoma głównymi typami egzemy egzogennej jest alergiczny wyprysk kontaktowy oraz wyprysk kontaktowy z podrażnienia. Wyprysk alergiczny powstaje w momencie zetknięcia się skóry z alergenem, znajdującym się w lekach, kosmetykach, odzieży, biżuterii, roślinach, a czasem nawet i w powietrzu. W miejscu kontaktu skóry z alergenem może pojawić się stan zapalny. Wykwitem pierwotnym jest rumień wraz z grudką wysiękową, która po pewnym czasie przekształca się w pęcherzyk. Po pęknięciu pęcherzyka powstaje sącząca się nadżerka, która pokrywa się strupem, w wyniku czego dochodzi do lichenifikacji (pogrubienia, ściemnienia i pogłębienia się bruzdowania) naskórka. Zmiany najczęściej ustępują bez pozostawienia blizn. Wyprysk kontaktowy alergiczny powiązany jest silnie z mechanizmem immunologicznym (odpowiedzią układu odpornościowego). Z powodu wcześniej uczulonych limfocytów (mających już kontakt z jakimś czynnikiem) występuje nadwrażliwość na alergeny kontaktowe, czyli związki drobnocząsteczkowe działające na skórę.
Egzemę zwaną podrażnieniem wywołuje działanie na skórę związków drażniących w wysokim stężeniu. Najczęściej są to środki konserwujące, piorące, mydła, roztwory kwasów i zasad oraz detergenty. Powtarzający się kontakt z czynnikami toksycznymi powoduje uszkodzenie bariery ochronnej skóry i rozwinięcie stanu zapalnego, który uwidacznia się w postaci wyprysku. W przypadkach egzemy z podrażnienia może dojść do wystąpienia kontaktowego wyprysku alergicznego. W tym przypadku substancje drażniące niszczą barierę ochronną skóry (zaburzają barierę lipidową i zmieniają pH). W efekcie następuje stymulacja wyspecjalizowanych komórek naskórka, tzw. keratynocytów, i zostają uwolnione cytokiny prozapalne. Są to białka, które biorą udział w odpowiedzi immunologicznej, a ich pojawienie się prowadzi do rozwoju procesu zapalnego.
Wyprysk endogenny jest schorzeniem uwarunkowanym genetyczną skłonnością organizmu do jego wystąpienia, zatem odpowiadają za niego „nieprawidłowe” geny, które mogą być dziedziczone.
Postacie tej egzemy obejmują:
• wyprysk atopowy,
• wyprysk łojotokowy,
• wyprysk żylakowy,
• wyprysk asteatotyczny,
• wyprysk dyskoidalny.
Każda postać jest egzemą przewlekłą i nawrotową, rozwijającą się z udziałem elementów środowiskowych.
Główną przyczyną powstania egzemy jest alergia, lecz istnieją także przypadki, w których sprawcami wystąpienia tej choroby skórnej są grzyby, mikroby lub łojotok. Przebiega ona zazwyczaj w czterech etapach: rumień, pęcherzyki, wysięk, strupy. Objawom towarzyszy świąd o różnym nasileniu.
Egzema u dzieci
Wyprysk dziecięcy (łac. eczema infatum) występuje najczęściej w okolicy głowy i przyjmuje zazwyczaj formę atopowego zapalenia skóry o strukturze wyprysku. Objawy tej egzemy to przede wszystkim rumieniowe, złuszczające się ogniska z objawami wysiękowymi i łojotokowymi. Powodem ich powstawania są głównie czynniki pokarmowe, a sprzyjającym czynnikiem jest istniejący łojotok. Według ostatnich badań wynika, że jeżeli rodzice cierpią na egzemę, prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą również dotknięte tą chorobą, wynosi aż 40%. Wypryski mogą również pojawiać się w okolicach łokci, na skórze pod kolanami, na nadgarstkach, ale zdarza się, że rozprzestrzenią się też na inne obszary ciała. Jeśli nie są leczone, w efekcie pokrywają się małymi grudkami, wypełnionymi pęcherzami.
Egzema na twarzy
Egzema obejmująca obszar twarzy może mieć postać egzemy kontaktowej. Wyprysk taki najczęściej występuje w przypadku kontaktu z promieniami świetlnymi i fotouczulającym związkiem chemicznym. Gdy skóra jest uczulona bezpośrednio na promienie UV, po jej naświetleniu pojawiają się na skórze swędzące wypryski, wysypka, pęcherzyki lub rumień. W przypadku gdy nie ma bezpośredniej alergii na światło, skórę uczulają promienie UV, które powodują wyzwolenie się haptenów (małych cząsteczek) ze związków chemicznych, które w połączeniu z białkami organizmu działają alergizująco i prowokują powstawanie wykwitów. Pojawia się wtedy sączące się zaczerwienienie, któremu towarzyszą świąd i złuszczanie naskórka.
Egzema – leczenie
Podstawowym i najważniejszym etapem leczenia wyprysku jest ustalenie alergenu przyczynowego, a następnie jego wyeliminowanie. Koniecznie należy również wprowadzić leczenie ogólne i miejscowe, które najczęściej polega na stosowaniu kortykosteroidów. Jest to grupa leków o działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym. Postać, w jakiej podawane są te substancje, uzależniona jest od występujących zmian chorobowych. Zaleca się również miejscowe stosowanie leków antyseptycznych, jeżeli wraz z wypryskiem występuje zakażenie bakteriami.
Naukowcom z RIKEN Center for Genomic Medicine udało się udowodnić, że do nasilenia objawów egzemy przyczyniają się w głównej mierze neutrofile (komórki układu odpornościowego należące do granulocytów). Podczas drażnienia i drapania skóry objętej zmianami dochodzi do zwiększonego napływu neutrofilów, a w konsekwencji do wzrostu wydzielania lipidu leukotrienu B4. Badania wykazują, że blokada leukotrienów B4 może stanowić skuteczną terapię w przypadku egzemy.
