Skóra jest największym organem ludzkiego ciała, reagującym na bodźce zewnętrzne, takie jak: ciepło, zimno, dotyk, przyjemność i ból. Jest ona z jednej strony celem licznych reakcji autoimmunologicznych, a z drugiej ważnym źródłem mediatorów, niezbędnych do prawidłowego przebiegu reakcji obronnych przeciw szkodliwym czynnikom środowiskowym. Wśród chorób skórnych coraz większym problemem staje się atopowe zapalenie skóry (AZS), zwane także wypryskiem atopowym.
AZS jest przewlekłą chorobą zapalną o podłożu genetycznym i wieloczynnikowej etiologii, w której cały szereg zjawisk dotyczących zarówno patomechanizmu, jak i leczenia, nie jest do końca wyjaśniony. To z kolei sprawia, że choroby tej, na chwilę obecną, nie można całkowicie wyleczyć, a jedynie łagodzić jej stan. Jednym z podstawowych objawów atopowego zapalenia skóry (AZS) jest wyraźnie nasilona suchość skóry (xerosis). Wynika ona głównie z genetycznie uwarunkowanych zaburzeń struktury i funkcji bariery naskórkowej, które wyrażone są m.in. mutacjami genów dla filagryny oraz innych, istotnych białek bariery, nieprawidłową przemianą nienasyconych kwasów tłuszczowych, a klinicznie przykładowo wzmożoną przeznaskórkową utratą wody (tranepidermal water loss – TEWL). Ostatnio podkreśla się również niezwykle istotne znaczenie zaburzonego mikrobiomu skóry, warunkującego przewlekły i nawrotowy charakter stanu zapalnego skóry u chorych na wyprysk atopowy. Stąd też tak ważna jest właściwa pielęgnacja, a co za tym idzie poprawa skóry atopica, jako podstawowy element terapii miejscowej, koniecznej dla uzyskania poprawy stanu klinicznego.
Odpowiednia pielęgnacja
Najważniejszym elementem prawidłowej pielęgnacji przy AZS jest odpowiednie mycie skóry oraz kilkukrotna w ciągu dnia aplikacja preparatów nawilżająco-natłuszczających. Ze względu na stałą gotowość do rozwoju stanu zapalnego, właściwe zabiegi pielęgnacyjne powinny być prowadzone zarówno w okresach remisji, jak i zaostrzeń stanu dermatologicznego. Regularna kąpiel skóry atopowej ma działanie łagodzące, przeciwświądowe i prowadzi do jej odpowiedniego oczyszczenia z łusek, strupów, a także pozostałości leków miejscowych. Kąpiel pozwala również na częściowe usunięcie bakterii z powierzchni skóry, co z kolei mniejsza ryzyko wystąpienia stanów zapalnych i zakażeń. Atopikom zaleca się preparaty do mycia o pH 5,5, które, nawilżając i natłuszczając skórę, pomagają dodatkowo kontrolować świąd i zmniejszają konieczność stosowania miejscowych preparatów przeciwzapalnych.
Podstawowymi kosmetykami zalecanymi w leczeniu miejscowym AZS są również emulsje o charakterze woda/olej, które zapobiegają utracie wody przez naskórek i zapewniają utrzymanie nawilżenia. Preparaty te zalecane są szczególne u chorych w podostrych stanach skóry, ponieważ dodatkowo zapewniają efekt chłodzący.
Prawidłowa dieta
Objawy skórne zaostrzenia AZS wywołanego pokarmem pojawiają się zarówno wskutek reakcji przeciwciał (immunoglobulin) IgE-zależnych, jak i IgE-niezależnych. W związku z tym, niektóre reakcje występują w ciągu kilku minut lub godzin po spożyciu danego pokarmu, natomiast inne dopiero po kilku dniach. W leczeniu wyprysku atopowego, a jednocześnie łagodzeniu silnego świądu bardzo istotna jest odpowiednia dieta, eliminująca pokarmy alergizujące. W przeglądzie systematycznym Cochrane Collaboration obejmującym dziewięć badań z randomizacją wykazano, że eliminacja jaja kurzego z diety pacjentów z obecnością swoistych IgE przeciwko temu alergenowi wpływa bardzo korzystnie na ich stan skóry. Także American Academy of Dermatology zaleca wykluczenie jaja kurzego z diety chorych na atopowe zapalenie skóry z potwierdzoną klinicznie alergią na jaja. W kilku badaniach wykazano również poprawę stanu skóry atopika po zastosowaniu suplementacji tranem, witaminą D oraz E.
Unikanie stresu
Objawy AZS mogą nasilać się również pod wpływem burzliwych emocji i stresu. Stres psychologiczny wpływa na układ neuroendokrynny i odpornościowy, a także zmienia czynność bariery skórnej (czego wynikiem jest atopia). Te obserwacje tworzą podstawę modelu psychologicznego, w którym stres ma wieloczynnikowy wpływ na AZS, a choroba wpływa na stan emocjonalny pacjenta. W badaniach wykazano związek między czynnikami stresogennymi a pogorszeniem stanu chorych. Czynnikami, które mogą się do tego przyczyniać, są: przesunięcia w kierunku fenotypu limfocytów Th2, upośledzona odpowiedź osi podwzgórze – przysadka-nadnercza na stres, zmiany w cytokinach, wpływ na komórki tuczne i neuropeptydy oraz dysfunkcja bariery naskórkowej. W związku z tym, tak ważnym elementem jest, aby osoby chore na wyprysk kontaktowy unikały stresu, odpoczywały, a także regenerowały ciało i umysł. Chorzy na AZS powinni znaleźć sposób na regularne wyciszanie się i łagodzenie nerwów np. poprzez codzienne spacery lub wyjazdy za miasto.
Odpowiednia odzież
Niektóre gatunki materiałów takie jak: poliester, wełna, nylon, wiskoza, czy gruby len przyczyniają się do zaostrzenia objawów choroby – podrażniona i zmieniona chorobowo skóra atopowa ich nie lubi, gdyż działają na nią drażniąco. Istotne jest, aby nosić ubrania przewiewne, bawełniane, jak najmniej barwione, bez grubych szwów, które mogą podrażniać skórę. Takie ubrania zapewniają także dostęp powietrza do zmian na ciele, co jest ważne dla ich gojenia się.
Fototerapia
Po umiarkowanej ekspozycji na słońce następuje zazwyczaj wyraźna poprawa. Skóra atopica reaguje zwykle pozytywnie na ekspozycję na promienie słoneczne, zaostrzenie zmian chorobowych obserwuje się tylko u niewielu pacjentów. Promieniowanie ultrafioletowe wykorzystywane w fototerapii daje widoczne rezultaty w leczenia wyprysku kontaktowego. Naświetlanie skóry promieniowaniem UVA oraz UVB powoduje ustąpienie zmian skórnych towarzyszących AZS, a także remisję uporczywego świądu.
Przestrzeganie powyższych zasad może znacznie poprawić stan skóry oraz samopoczucie chorych na AZS, a co za tym idzie, komfort i jakość życia. W literaturze pojawiają się również doniesienia o skuteczności stosowania probiotyków w zapobieganiu objawów AZS, jednak niewiele, jak do tej pory, jest badań klinicznych, a ich wyniki nie są jednoznaczne.
